C
|
ùng
với tiếng quy lát là một vật lạnh gí vào gáy.
Phía sau tiếng quy lát vang lên một giọng đàn ông khê đục, gầm gừ:
Phía sau tiếng quy lát vang lên một giọng đàn ông khê đục, gầm gừ:
28 tháng 2, 2013
CON CHÓ SỐ NGƯỜI
Người
ta bảo: Chó già thành tinh. Chó già biết (hiểu) tiếng người. Chó già giữ của
(có thể biến âm từ câu thành ngữ: “Chó già giữ xương”). Chó già rách việc…
. Ông bụng bảo dạ, sẽ không bao giờ nuôi chó già. Sáu bát. Tám bát. Mười hai
bát. Bất quá cũng mười ba bát là phải giết. Chó kiến, có khi “bảy bát là hát cả
lông”, nuôi thêm cũng chỉ tốn cơm.
CON NHÀ VÕ
Lũ trẻ con Xóm Mới thường kết thúc tuổi thần tiên khi mới
mười lăm, mười bảy. Thiên hạ Xóm Mới có một “miếng võ” kể cũng cungfu, đó là
“ép cưới”.
CON VẸT LÔNG ĐEN
Bác Phu có một con vẹt đen. Một bộ
lông tối tăm và quái gở. Vợ bác đòi giết nó để bồi dưỡng cho cô con dâu mới đẻ,
nhưng bác không chịu. Chắc có lẽ vì nhờ có nó mà bác thoát được trận lũ ống
lịch sử, chưa từng xảy ra trong vòng vài trăm năm ở quê bác.
VĂN NGHỆ SĨ
Khuệnh khoạng là thương
hiệu của hắn.
Hắn mắc bệnh đi làm muộn, làm về muộn
mãn tính. Chẳng có cuộc họp hay hội nghị nào mà cả cơ quan không phải đợi hắn.
CƠ HỘI
(Tặng một nhành cỏ nhỏ)
Có một anh chàng, nghe nói ở bên
kia trái đất có rất nhiều vàng bạc châu báu.
GIA NGHIỆP
Phạm
Căn cầm tấm giấy dự toán tiền mổ tim của vợ mà hai mắt hoa lên. Cộng tất cả các
khoản: van, máy tạo nhịp, thuốc trợ tim, tiền phẫu thuật… lên tới hơn hai trăm
triệu. Nếu không nhanh bà ấy sẽ chết!
BẢO VẬT
- Bà ơi, mẹ ơi, các chú
các bác ơi, ông nội tỉnh lại rồi!
Giọng con bé An như vọng về từ cõi cực
lạc. Cả nhà xúm đến vây quanh giường bệnh.
GIÁ TRỊ CỦA SỰ HỌC
Chị
ngồi như dán xuống bậu cửa, mắt nhìn đăm đắm vào cái mũ anh bỏ quên trên vách.
Tuần trước, người bạn gái thân nhất làm giáo viên ở một huyện biên giới biết
chuyện chồng chị bỏ nhà đi, đã gửi thư về động viên.
TỨ CHỨNG
Có
lẽ đời chỉ cho tôi biết mỗi cái nghiệp cầm bút viết nhì nhằng. Thứ người thích
thì ít, thứ người ghét thì nhiều. Ông bạn Thấn của tôi lại khác, cứ buồn buồn
là rủ rê tôi la đà trà tửu.
CÁI ROI
Mỗi lần con mắc lỗi,
anh lại lấy roi trên vách xuống, quá lắm anh mới vụt một roi. Con khóc, trong
lòng anh khóc và... vợ anh khóc. Những lúc như vậy chị thường hay càu nhàu:
KHẮC KHOẢI
Bà
Hủi lật ngửa ông già có cái mũi và hai vành tai bị phong ăn đỏ hoẻn ra, rồi
chật vật tụt chiếc quần nhàu bẩn khỏi đôi cẳng chân cụt ngủn, vô tri như bằng
gỗ.
BỆNH BÓNG ĐÈ
Làm
vợ anh tới ngót hai mươi năm, chưa khi nào Huệ thấy anh xuống mã như vậy. Mái
tóc xanh thẫm hồi mới cưới anh vẫn vùi vào lòng mỗi khi làm về mệt, giờ lắc rắc
sợi vàng, sợi bạc, vừa khô vừa gãy. Nhưng ớn nhất vẫn là cái lưng.
TRẢ THÙ
Gã
như một người điên, đêm ngày gào réo, săn tìm để trả thù tất cả những ai mà gã
cho là có lỗi trong việc gã bị bệnh. Lẽ thường, những người bị “ết” hoang mang,
lo sợ, rồi suy sụp; sau đó là những ý nghĩ đen tối cho những kế hoạch trả thù
đời.
MỤ ĐIÊN
Cánh
cổng sắt chắn ngang đường chợ vang lên han cáu. Hôm nay mụ điên không còn vươn
nổi vai, đứng dậy đón chào một ngày mới - một ngày mới của riêng mụ và chỉ có
mụ mới háo hức chờ như con trẻ chờ tết.
TÌM
Bà
mù lấy hết sức bình sinh nhích cánh cổng sắt từng ít, từng ít một rồi lách
người, đổ nhoài ra. Con đường chỉ là một vệt đen trong hai con mắt trắng.
NGƯỜI THƠ
Gặp ông qua thơ. Chưa
biết mặt. Theo thi lộ ông chừng sáu hai. Thơ ông thừa chân dung phụ nữ. Người
ta bảo thơ khoe của thế y kì chẳng có thực. Khát khao yêu.
QUẢ BÁO
Nhà hắn nghèo kiết
xác. Người ta bảo chẳng ai khó ba đời, nhưng hình như từ khi sinh ra, dòng họ
Đoàn Lê Nguyễn đã mạt vận rồi.
LIỆU TRỊ CÔNG BẰNG
Khi
còn là một thị trấn cấp xã, nửa mét đất mặt đường người ta chỉ cần “đổi” lấy
một nụ cười thân thiện. Chuyện một anh thân mật gọi người láng giềng sang uống
trà, rồi ân cần bảo:
PHÁT SÚNG CUỐI CÙNG
Cơn
mưa đêm làm hả hê chồi lá vừa mới rát bỏng dưới cái nắng hè hôm trước. Sáng còn
thâm đất, chưa rời khỏi giường đã nghe ơi ới gọi cổng.
NGÀY LỄ TRÊN ĐỈNH NÚI
Lớp học dựng vội bằng
cây tươi trên đỉnh núi Phó, nắng và những cơn gió Đông Bắc phơi, sấy làm cho
vách nứa co ngót tứ bề.
PHI VỤ CUỐI CÙNG
Bố
hắn muốn hắn trở thành một kỹ sư, vừa thoát khỏi cuộc sống cổ cày vai bừa, vừa
làm rạng danh dòng tộc đã nhỏ nhất lại nghèo nhất làng Ngạc Hạ.
NGƯỜI ĐÀN BÀ THÉP
Khúc
cua vặn như một cú santô, khuất sâu trong màn sương tinh khôi, còn chưa kịp bị
những tia nhật quang quấy quả.
DỰ ÁN LÀM NGHÈO THÊM NGƯỜI NGHÈO
Phóng
sự
Người
ta từng cáo thị, sau mười năm, mỗi cây quế có giá trị bằng một chỉ vàng. Nay đã
16 năm, tính theo giá vàng Điện Biên thời điểm đầu 2.2009 là 1.950.000/chỉ, thì
các ông chủ trang trại phải đốn hạ ít nhất 48,75 cây quế có đường kính gốc 25 -
30cm mới đổi được một chỉ vàng; ấy là với người cần quế cơ, chứ làm củi thì mắt
cay như rắc ớt, cốp pha thì quá nặng như bây giờ, cây quế chỉ còn nước… chết
đứng.
XIN HÁT MÃI BÀI CA THÁNG 5
Không biết đã bao nhiêu lần rồi, tôi đi giữa tháng 5 Điện Biên. Vẫn bé nhỏ
trước vóc dáng của một lịch sử sừng sững trong lòng 5 châu. Điện Biên đây, vẫn
vững chãi như bàn thạch nơi biên ải - thật xứng với cái tên vua Thiệu Trị đặt
từ năm 1841 - và, vẫn bình yên như lớp học nằm chênh chếch lưng đồi.
LẠNH!
Lạnh!
Không hiểu sao năm nay lại lạnh đến thế? Cái nhiệt kế cơ thể lúc nào cũng hiện
hữu một chỉ số… cô đơn!
MẮT ĐÊM
Mẹ
vẫn biết, ở trên đất nước phần đa là chiến tranh này, có đến hàng vạn người như
mẹ. Một bà mẹ của những đứa con liệt sĩ!
MẸ TÔI
(Thân
tặng Chá Chứ Lềnh)
Cả
đời mẹ tôi úp mặt vào đất, không biết một nửa chữ cái. Số đếm cũng không quá 4.
TIẾNG ĐÊM THỦ THỈ
Đã
lâu rồi, tôi và đêm luôn đi suốt cuộc hành trình. Và cũng lâu rồi, tôi phát
hiện ra đêm không còn tĩnh mịch, yên ắng như những gì tôi được biết hồi còn
tuổi ăn tuổi lớn.
ĐƯỜNG MÒN
Trên vùng cao, tìm đến nhà nhau, bản nhau, người ta hay nói: đi qua cánh rừng
kia hay, trèo qua dãy núi kia… Hỏi có đường đi không? Lắc đầu!
LÊN MÂY ĐI CHỢ
Độ
dăm bảy ngày người ta lại xếp gọn mọi lo toan vào góc nhà, để mau mải lên chợ.
Chợ phiên - cái nơi được coi là “kho tài sản tinh thần” của cả vùng biên viễn,
treo lơ lửng trên mãi mây xanh ấy, người ta có mọi thứ; kể cả những ai đã trót
quên mất mình thì cũng sẽ tìm lại được chính mình.
VỀ VỚI ĐÁ
Sau hai hai năm học như “nhập thiền”, hết phổ thông, xong
đại học, cuối cùng tôi vẫn vác cái bằng đỏ trở về với đá. Thành phố cao siêu và
khó lường không dung nạp kẻ hiền cốt như tôi.
NÚI
Núi luôn ở
trong tôi. Ngay từ hồi tôi còn rất nhỏ, cha thường bế tôi chỉ lên đỉnh núi mờ
xa: “Cha chôn nhau con trên dãy yên ngựa kia”. Thảo nào mỗi lần đi rừng, tôi
thấy mẹ hay đi về hướng núi!
MÙA GẶT CŨ
Heo
may tình cờ khiến cho những mảnh nương vàng óng ả, trả lại màu đất gụ. Một bóng
nón trắng như cây nấm trắng, mọc là sà trên đầu những gốc rạ già nua và khô
nục.
ĐÔI BÀN CHÂN SẦY CƯỚC
Hình ảnh của đôi bàn chân xù xì, dăm
nẻ như một lát gỗ phơi nắng cứ ám ảnh tôi suốt mấy chục năm trời. Không ít
người bảo tôi là lập dị, chí ít thì cũng phải là những gót sen hồng, chín mọng…
mới đủ làm cho hồn văn ngơ ngẩn…
NHỚ MÙA ĐÓI THỨ NHÌ
Tháng 9.
Chúng tôi nhìn vào mắt mẹ, cay cay.
Vừa bước qua được mùa khói nương, sang mùa mưa rừng như đằm mình vào trời đất,
lại đến “vụ đói thứ hai” của năm - đói tháng chín.
THẮC THỎM MÙA THI
Tiếng
đồng hồ nhắc thình thịch vào đêm. Mẹ cứ chong chong nhìn về nơi ấy. Một tiếng
thạch sùng gõ vào bức vách, mẹ giật mình tưởng tiếng trống báo thi.
MẸ ƠI, CON XIN LỖI!
Ngày
phụ nữ Việt Nam
MÙA KHÓI NƯƠNG
Hình ảnh những sợi khói nương lơ đễnh, lẫn mất vào mây cuối
ngày cứ nhằng nhẵng theo tôi suốt một chặng đời. Mỗi khi nhà ai đó nhen bếp, là
tôi lại thấy trong lòng trồi lên dấu ấn tuổi thơ đầy ắp khó nhọc.
BAN NỞ RỒI LÊN TÂY BẮC ĐI EM
Tháng
3. Cả bầu trời Tây Bắc như một quả cầu lửa, những cơn gió Lào vô tình ném sang
từ bên kia biên giới. Cảm giác ngộp thở như đang bị đựng trong quả bầu chật
căng khí cacbonic oi nồng.
TẾT NÀY EM Ở ĐÂU?
Anh van em ở lại
nhà mà em chẳng ở. Đã gần một năm kể từ ngày người ta rủ em xuống núi, chẳng có
lá thư nào từ phía em chịu cất cánh bay về.
THÊM MỘT MÙA SƯƠNG
Đông
này sương ở đâu đổ về, bầu trời như một bầu sữa. Chẳng phải vì dự báo rét hại,
mà vốn dĩ ở nơi, mới nghe cái tên đã thấy gió hú trong lòng. Ba không ngủ.
NGÀY ĐẦU TIÊN ĐI HỌC
“Ai mà chẳng có
“Ngày đầu tiên đi học”, mày chỉ không có “Mẹ dắt tay đến trường” thôi”.
Câu
nói của thằng bạn thân hồi cấp ba cứ như mũi kim, châm vào tim tôi mỗi dịp khai
trường.
SƯƠNG CHIỀU
Chiều
kéo sương về.
Như một nếp quen cũ, ngay sớm hôm sau,
mẹ tôi mở chiếc khóa hòm gỉ sét, lôi áo bông của cả nhà ra phơi cho vơi mùi mốc
và ủ thêm hơi nắng vào sâu trong từng sợi bông đã xẹp hết cỡ.
EM NỠ VỘI VÀNG
Em
về thưa với mẹ, ngày mai em theo người ta về bên kia núi. Mẹ hỏi em: “Nhất
thiết cứ phải vội vàng thế sao con?”.
MÙA SƯƠNG
Sương như dải băng trắng bịt vào thị giác vạn vật. Chẳng
khác được, từng đàn trâu núi lẩy bẩy vạch cái giá lạnh và cả nỗi “hạn chế tầm
nhìn” mà đi, tìm trong kho tàng rét buốt một cọng khô khả dĩ tăng thu năng
lượng.
LỜI THANH MINH NGẬM CHẶT
Một lần con trách cha: “Sao cha dễ dãi với người ngoài
nhưng lại rất nghiêm khắc
với con?”. Xin lỗi con, vì cha có trách nhiệm với con và vô trách nhiệm với họ.
TẠ LỖI VỚI BẢN MƯỜNG
Mẹ kể, khi sinh tôi, cha vác súng kíp ra bìa rừng. Hai
mươi phút sau, mẹ nghe thấy một tiếng nổ chát chúa. Chẳng biết cha săn được con
gì mà mẹ thấy cha hì hục chặt, băm, xào, nấu… rộn ràng lắm.
NHỨC NHỐI VÀNG BÒ TÓT
Phóng
sự
Sau
3 giờ đi xe máy trong cơn mưa tầm tã từ thành phố Điện Biên Phủ vào trung tâm
xã Phì Nhừ (Điện Biên Đông - Điện Biên), chiếc máy ảnh kỹ thuật số không chịu
nổi cái không khí như bị nhúng nước, đã “ra đi” ngay từ khi còn nằm trong túi.
Lật tung cả Phì Nhừ lên,
cuối cùng tôi cũng thuê được cái máy cơ không sơn, không chữ của một thanh niên
Mông, nhưng phải chờ thêm 2 tiếng nữa, sau khi đã chèo kéo thêm 50 ngàn tiền
công đi, anh ta mới đủng đỉnh cuốn dây co vào lốp xe, phi ra thị trấn
huyện Điện Biên Đông, mua hộ 2 cuộn phim, nhưng với giá đắt gấp đôi ngoài
thành phố…
CHỢ TÌNH BIÊN ẢI
Bút
ký in NNVN
Chẳng
biết có từ bao giờ, chợ tình Dào San (Chợ của cụm 8 xã phía bắc của huyện Phong
Thổ - Lai Châu) họp 4 phiên một tháng vào các ngày chủ nhật. Ngoài việc mua
bán, người ta, ai “Có vợ đem theo vợ/ Có chồng rủ cả chồng/
Không có cứ đến chợ/ Sẽ gặp người đi không…” (thơ
Trương Hữu Thiêm). Chợ tình là thế, cứ gì phải mua bán. Người ta đi chợ để
chơi, để xem, để tìm nhau, hò hẹn nhau, giao đãi nhau… Có người đi chợ mang
hàng về. Có người đi chợ mang… vợ về…
KHÓC TRÂU
Phóng
sự
Đã
50 năm qua, chưa bao giờ Điện Biên rét kinh hoàng đến thế. Những năm 1973,
1986, 1989… rét xuống âm độ, nước ao hồ đóng băng, ta đi mà ngỡ như lạc vào một
góc nào đó của Bắc cực. Nhưng cái khắc nghiệt chỉ kẹp nhau có dăm bảy ngày, vạn
vật chưa kịp nghẹt thở. Năm nay dường như đất trời nổi giận với Điện Biên vậy.
38 ngày rét tựa giáo đâm vào tim gan phèo phổi. Cỏ khô lụi; mạ, cá thối rữa;
gà, vịt, lợn, trâu, bò… chết như thể tai họa giáng xuống từ vũ trụ…
“NGÔ H5N1”
Phóng
sự
Từng
được Nhà nước phong tặng 2 lần anh hùng: “Anh hùng lực lượng vũ trang trong
thời kỳ chống Pháp” và “Anh hùng lao động trong thời kỳ đổi mới” (năm 2000),
nếu chỉ tính riêng cấp xã thì Cò Nòi (Mai Sơn - Sơn La) có thu nhập bình quân
đầu người cao vào loại bậc nhất tỉnh (6,7 triệu/người/năm), và đây cũng là xã
duy nhất có đất đạt 50 triệu/ha của khu vực Tây Bắc; tuy nhiên, hiện xã anh
hùng này đang bị H5N1 “đánh” cho cúm vật cúm vạ…
Nhiều năm sống nhờ đại lý
Là xã nông nghiệp với sản lượng lương
thực (chủ yếu là ngô) xuýt xoát bằng nông trường nông trường Chiềng Sung; mà
theo thống kê nhiều năm, sản lượng lương thực của nông trường cùng huyện này
bằng cả huyện đứng thứ 2 tỉnh là Sông Mã. Có người từng nói vui rằng đi đến
tỉnh nào cũng gặp “Lai 10” Cò Nòi (giống ngô chủ lực). Như vậy, đủ nói lên
rằng, tính năng động của xã miền núi Cò Nòi trong việc sản xuất các sản phẩm
lương thực chất lượng cao là đáng nể. Tuy nhiên, đấy là việc của mới đây. Trước
kia, ngô Cò Nòi trồng như để ăn vạ nước trên trời và dỗi dằn màu dưới đất, với
một mong muốn đủ ngày 2 bữa ăn, bởi làm nhiều cũng không bao giờ bán được. Cả
năm, cả người lẫn vài ổ gà ri với con lợn “ba tuổi”, (nuôi uống nước rác cho đỡ
phí) thì cũng chỉ vài chục bao ngô bắp, nhờ những con ngựa “xương nhiều thịt
ít” thồ về là no cả năm. Nhưng giờ khác rồi. Cả xã với 3.096 hộ, 14.204 khẩu
thì có tới 98% bán mặt cho 1.900 ha đất nông nghiệp vốn luôn được coi là “sự
sống” duy nhất của các thế hệ nông dân xã. Dù là nhà neo người hay chỉ đủ năng
lực cuốc dãi thủ công thì ít cũng làm ra vài chục tấn ngô bắp/hộ, tương đương 4
- 5 mươi triệu đồng ; ấy là chưa kể đến những nhà có “nhiều ha” thuê công nhân
làm tới ngót 100 tấn… . Như được trời cho, một ha đất loại 1 Cò nòi có thể cho
hơn 100 tạ, so với 25 - 34 tạ ở các nơi khác, cho nên ngô Cò Nòi hầu như đã
không mất mùa bao giờ lại được giá vào
loại nhất khu vực. Hơn nữa, nhờ có “những cây cầu” nối người dân với những thị
trường lớn tiêu thụ tới hàng trăm ngàn tấn/năm, với giá: “Không thể lòe được
dân Cò Nòi!”, đó là hơn 200 đại lý chuyên thu mua ngô, bất chấp trời hại, người
hại và cả cơn bão vi rút H5N1 nữa. Chỉ một xã mà có tới 230 chiếc xe ô tô đặc
chủng, “3 cầu”, “cài súp” chuyên “giật” từ vùng sâu ra; “3 chân”, “4 chân”
chuyên “tháo” ngô về đồng bằng, cái rẻ trị giá vài chục, cái đắt lên tới 600
triệu có thể vận chuyển một lần 38
- 40 tấn ngô chạy trên tầng cây số. Anh Nguyễn Minh Quang, tiểu khu 1 - một đại
lý nhỏ nhất trong các đại lý còn phải nói: “ở nơi nào không biết nhưng riêng Cò
Nòi không bao giờ sợ ngô ế ”. Đúng vậy, nông trường Chiềng Sung có những năm
ngô thu về cất trữ trong những chiếc kho kiên cố, to bằng 2 – 3 lần nhà ở để
chờ… mọt. Thu ráo từ cuối tháng 9 đến tận năm mới mà chưa có ai vào mua. Những con
ngựa thồ cúc cắc hết tháng này sang tháng khác cũng chỉ đủ đưa ngô từ 6 - 7 km
trên núi cao về kho là đã đột quỵ; lấy gì chở ngô đi 4 - 5 trăm cây số để bán,
lại thêm một khoản bù lỗ vận chuyển, khuân vác… cao gấp 4 - 5 lần chuột, mọt ăn
đi thì chẳng thà vứt đấy cho đỡ lỗ (?) Những mùa sau đấy có đến 70 - 80% số hộ
nghèo không chịu được nhiệt đã tranh thủ bán non, khi ngô vừa gieo, với giá chỉ
bằng nửa giá bán ngô già: “Cho ăn chắc!”. Nhưng ở Cò Nòi thì khác. Hơn 10.000
tấn ngô nhân dân làm ra, ngay lập tức được các đại lý tìm đến thu mua theo giá
thỏa thuận cao nhất. Như tổng hợp của chủ tịch UBND xã Lò Văn Thái thì hàng năm
chỉ có khoảng 20% số hộ trữ nổi ngô để bán tận ngọn, còn lại sống nhờ cả vào
các đại lý thu mua; thậm chí còn nhận tiền tiêu trước vài tháng, chỉ để sau
này: “Nhớ bán ngô cho tôi nhé”. Phải năm được giá thì cũng chỉ mất 2 giá con,
còn rủi như năm H5N1 này thì lãi đến gần 10 giá do các đại lý “tình nguyện” trả
trước(!) Theo anh “nông dân chính hiệu” Nguyễn Ngọc Yên, tiểu khu 26.3 thì các
đại lý khi “được ăn” cũng chỉ cần 200 đồng/kg, thế là trừ chi phí vận chuyển,
xay xát, thuê công nhân… cũng được lãi 50.000 đồng/tấn, nhưng ngược lại: “Không được
thì chết kỹ” ; “Chết thay cho nông dân mà lỵ”…
200 đại lý đang nhiễm cúm gia cầm
Để bớt đi phần nào căng thẳng mà đã 3
ngày trời bị tốngvào tai, chúng tôi đến đại lý Trần Văn Đỗi, tiểu khu 3 - người
được mệnh danh “chân dài nhất năm” bởi anh này kịp “tháo” nên lỗ ít nhất… 90
triệu, anh Đỗi tiết lộ: “Năm tiêu thụ được gia đình thu mua khoảng 3.000 tấn,
nhưng năm nay, do H5N1 nên gom có 1.000 tấn, bán lỗ mà vẫn chưa hết”. Hiện
trong chiếc kho khổng lồ 20 x 40 mét của anh chỉ còn lại chừng vài chục tấn. Ba
chiếc xe cũng chỉ còn cái nhỏ nhất, chuyên chở người đi du lịch là nằm rỗi ở nhà,
còn lại đang lang thang ở tỉnh nào chưa có vi rút cúm, anh cũng không biết nữa.
Năm 2005 này, ở Cò nòi con số “chết 300 triệu” đã lên tới hàng trăm. Còn “nhẹ
nhàng” như nhà chị Hoàng Thị Thuộc, tiểu khu 1 thì cũng lỗ hơn 200 triệu tiền
chênh giá tính tới thời điểm hiện tại, chưa kể 400 tấn ngô còn nằm trong kho,
chưa kể 300 triệu đồng tiền ngân hàng lãi suất 1,3% và chưa kể 110 triệu vốn
phân đạm đã quá 2 tháng hạn mà vẫn “khê” lại ngân hàng cả vốn lẫn lãi vì: “Gia
đình đã dốc cạn vào tiền xăng xe để tìm nơi tiêu thụ rồi”.
H5N1 vốn dĩ là của gia cầm, một số
người một phần chưa hiểu biết, một phần không coi trọng nên bị lây nhiễm. Ở Sơn
La có 6 nơi bị cúm gia cầm và H5N1, thì điểm gần Cò Nòi nhất là Kho Lay (xã Hát
Lót ) cách xa chưa đầy 12 km; tuy nhiên sự lây lan trực tiếp không ai ngại bởi
công tác phòng và dập dịch Sơn La làm rất tốt, mà cái đáng nói ở đây là “cơn
lốc” tẩy chay gia cầm vô tình đã làm nốc ao ngô Cò Nòi nói riêng, thực phẩm chế
biến thức ăn gia súc, gia cầm nói chung của cả tỉnh Sơn La và khu vực Tây Bắc.
Người làm nhiều năm từng có của ăn của để rồi còn đỡ, nhiều người tay trắng
“vào nghề” đùng một cái quay về âm đi lên. Đại lý Thủy Bản vốn quen làm thợ
mộc, thấy người ta làm ngô có nhà lầu xe to nên vợ chồng bảo nhau vay ngân hàng
800 triệu đồng mua được 450 tấn ngô bắp. Phần nhiều do chưa có kinh nghiệm, mua
phải ngô Sông Mã nên hao nhiều (ngô xấu hao từ 10 - 12 %; ngô đẹp hao7%); một
phần không có xe “tháo” nên hiện giờ còn nguyên 100% chưa bán được trong khi
giá cả đã rớt xuống hơn 4 giá so với lúc mua vào. Tiền ngô hao, tiền thuốc mọt
(hàng Tàu có mùi thuốc sâu khiến ngô nhiễm độc rất khó bán), tiền gốc lãi ngân
hàng… và trăm khoản thua thiệt khác cộng với tiền rớt giá đã lấy mất đi của vợ
chồng “người mới” trong làng đại lý ngô Cò Nòi trên dưới 300 trăm triệu tính
đến hết tháng 12, bởi còn chậm bán ngày nào lỗ tiền triệu ngày ấy; rồi đại lý
Thủy Ngân ngót chục ngàn tấn vv và vv… với thống kê tới 99% số hộ vay vốn ngân
hàng để làm, nên có cùng cách “chết” tương tự.
Theo ước tính thì hiện cả xã Cò Nòi
còn hơn 40% những kho ngô với số lượng hàng trăm ngàn tấn chưa bán được. Số
thụt két của “tập đoàn đại lý xã” năm nay, theo các nhà kinh doanh ngô kiêm
“thời sự gia” ở đây thì: “Chắc chắn phải bằng một trận lũ quyét lớn nhưng không
mất người” (vài chục tỷ đồng). Một “đại dịch H5N1 đối với ngô Cò Nòi” mà không
ai khác người trồng ngô và người buôn ngô phải chịu theo kiểu “chết dây chuyền”
không ai muốn. Hàng trăm ngàn tấn ngô cùng đồng thanh thụt giá (từ 2.600 -
2.700 đồng/kg đầu năm 2005 xuống còn 1.950 - 2.050 đồng/kg cuối năm 2005), 98%
của hơn 14 ngàn con người phải “lấy công bù lỗ” và hơn 200 đại lý nhân bình
quân với 150 triệu tiền “phá sản” cũng đủ cho vài năm, thậm chí là hàng chục
năm làm ăn suôn sẻ. Theo như thông báo của Cục thú y là cả nước hiện chỉ còn 7
tỉnh nhiễm dịch, 10 ngày qua (tính đến 28.12.2005) không phát hiện thêm ổ dịch
mới; tuy nhiên những cảnh báo về sự bùng phát có thể quay trở lại vào tháng 1,
tháng 2.2006 đã khiến cho hàng triệu gia thủy cầm trên cả nước bị bỏ đói bởi
không có cách gì tiêu thụ được trong khi đã “nạo túi” đến những đồng vốn cuối
cùng. Hy vọng, bằng những nỗ lực vượt bậc, giặc H5N1 sớm lên đường tuyệt chủng
để nhường chỗ cho ngành gia cầm Việt Nam
CÂY CÀ PHÊ MƯỜNG ẢNG, TỪ CỦI ĐẾN VÀNG
Phóng
sự
Mới nghe phong thanh, tỉnh sẽ lại “nhìn mặt”
cây cà phê sau một thời gian dài được coi như một thứ sinh vật bất lợi, vậy là
chỉ trong 3 tháng mùa mưa năm 2007 đã có hàng trăm hộ dân ở 38 bản, thuộc 4 xã,
của huyện Mường Ảng ồ ạt đầu tư trồng tới 279 ha. Tương lai đến đâu còn chờ mức
độ điều chỉnh và thiết thực quan tâm của tỉnh Điện Biên, chỉ biết rằng, hằng
ngày, hàng ngàn con người thuộc diện dưới nghèo, sống nhờ vào những gánh củi,
dẫn đến hủy diệt hàng trăm ha rừng Nhà nước giao cho trông coi bảo vệ, giờ đã
không còn gánh cơm, gánh áo ngoài chợ nữa…
Khúc
chìm một dạo
Ở
tỉnh Điện Biên, cây cà phê đã từng có mặt từ mấy chục năm trước, cốt để thay
thế cho sự sai lầm của nông trường Mường Ảng thời bao cấp. Cùng với 746 ha
cây công nghiệp ten - trẩu, hàng trăm ha cà phê giống thuần chủng (Caturra) do
người Pháp mang sang Tây Nguyên Việt Nam từ nửa đầu thế kỷ 20, được khuyến
khích kinh doanh trên phần đất vốn tự hào là tự cung tự cấp. Dù giống này năng
xuất cao, chịu hạn tốt, chất lượng thơm ngon, nhưng lại rất mẫn cảm với bệnh gỉ
sắt, khô cành, khô quả; cộng thêm cách chăm sóc bình quân chủ nghĩa và những kỹ
sư được chuyển tay lái vội vàng từ ten, trẩu sang, nên số phận chẳng khác nào
những ha ten, trẩu. Với 1.200 công nhân và 1 nhà máy chiết xuất tinh dầu
mắcten, dầu trẩu có số vốn đầu tư 400 triệu đồng (là một trong hai công trình
trọng điểm của tỉnh năm 1978) nhằm biến 746 ha cây công nghiệp này thành thứ
hàng hóa tận ngọn. Nhưng rồi, sau 36 năm vật vã, cái rừng cây trùng điệp ấy,
nhờ hơi người nần nẫn như những vòng tay, chưa đầy năm sau bị chính những người
công nhân tiến không có đường đến, lùi chẳng còn chỗ về quật xuống, bổ ra, bày
la liệt hai bên vệ đường với giá thành thỏa thuận mỗi xe bốc đi, chỉ cần quẳng
lại vài ba yến gạo, để cấp cứu cấp tốc cho cái dạ dày đang sôi lên vì… giận(!)
gần ngàn con bò sinh sản, bò thịt… thì dễ giải quyết hơn vì là đồ ăn liền, còn
cái nhà máy một thời vênh vang mày mặt, mà lại chỉ đem về những kho dầu ta-nanh
nằm chình ình quỵt lương công nhân hết năm này sang năm khác đã phải nhờ đến
những người có trách nhiệm, do một phút lơ là với bản thân nên biến thành những
tay đồng nát lúc nào không biết, mổ xẻ, cắt đụng ra thành trăm mảnh.
Đến
đầu thập niên 90 của thế kỷ 20, cà phê Việt Nam bỗng giành được vị trí thứ 2
trên thị trường Thế giới. Tin người nông dân Tây Nguyên một vụ thu cả tỷ bạc,
khiến những tân chủ nhân ngành cà phê Điện Biên sốt vó khởi động lại vùng đất
chết, mà các lãnh đạo tiền nhiệm đã mạnh dạn tuyên bố đầu hàng vô điều kiện.
Một hoạch định chiến lược được tung ra, dựa trên cơ sở đánh giá “vùng nguyên
liệu thuận lợi và an toàn” thông qua những nghiên cứu: thổ nhưỡng, khí hậu,
giống, giá thuê nhân công và một đầu ra lý tưởng bên kia bán cầu. Với chính
sách được coi là hiệu quả từ nguồn vốn 135 Chính phủ, ODA, AFD… của các tổ chức
quốc tế nhanh chóng được quy ra phân, giống… cho nông dân vay không lãi. Năm
1996, đơn vị chủ quản là Công ty cây công nghiệp Điện Biên (nay là Công ty TNHH
cây công nghiệp Điện Biên, gọi tắt là Cty) tiến hành quy hoạch, chia đất, ký
hợp đồng 50 năm, rồi đưa một giống cà phê chè mới, ưu thế cao vào sản xuất với
cam kết bao tiêu sản phẩm chắc như dao chém đá. Chứng kiến sự khai sinh của cái
nhà máy chế biến có công suất đồ sộ 1.200 tấn/năm, hàng trăm hộ dân ở Mường Ảng
sau những va đập và đói kém của biến cố cơ chế khi mới bị giải thể, đã chút hết
ngần ngại, bảo nhau: “Chẳng mất gì của bọ, cứ làm thử, nếu chẳng may được
thật thì giàu mình chứ giàu ai”. Do có chính sách tích cực nên chỉ 3 năm sau,
Điện Biên đã có tới 400 ha cà phê, trong đó hơn 367ha được trồng bởi 240 hộ dân
ở Mường Ảng.
Buồn
một nỗi, cây cà phê vừa mon men vào kinh doanh đã vấp ngay phải sự trở mặt của
những người có trách nhiệm. Vì lý do thị trường biến động bất lợi, Cty
buộc 231 bản hợp đồng (9 hộ không năm trong vùng quản lý của Cty) phải bán sản
phẩm cho mình với cái giá mà người nông dân vĩnh viễn không có lãi (6 - 7 ngàn
đồng/kg cà phê trấu). Đã thế còn cấm không cho bán ra ngoài, mặc dù có là gấp
2, gấp 3 giá Cty đưa ra(?) Chiếc cọc cứu đuối duy nhất là cái nhà máy chế biến
của Cty, hàng chục năm liền chỉ làm một chức năng là cho mấy bà bật bông phơi
chăn, đệm và để người ta vẽ vòng số 8 luyện, thi lái mô-tô. Cái lạ ở chỗ, Cty
luôn mồm khóc lóc rằng làm không có lãi. Xin tiết lộ, ở Mường Ảng có anh xe ôm
tên Lương Văn Kha, với hai bàn ta trắng, năm 1999 anh vay ngân hàng được 10
triệu, cộng khoản tiền bán chiếc xe ôm 2 triệu rửa, anh lẩn vào “mua lậu” cà
phê do những hộ không chịu nổi giá Cty, lén lút bán ra vài tạ một. Ngay vụ
2000, anh Kha đã lãi tới 200 triệu, sang năm sau anh mở xưởng chế biến, mua xe
“4 chân” tải trọng mấy chục tấn, rồi học lái, rồi chạy xuyên Bắc-Nam. Hiện,
ngoài số vốn ngót chục tỷ đồng, anh còn có hàng chục ha cà phê và sở hữu ngôi
biệt thự làm tươi mắt cả những người giàu có nhất. Về phía Cty và ông Giám đốc
Trần Nhuận, ngày 17.3.2003 bị cơ quan điều tra công an tỉnh Lai Châu (cũ) khởi
tố vì tội tham ô 380.676.874 đồng; thuế trốn trong vòng 5 năm (1998 - 2002) lên
tới 239 tấn thóc, và 1.300 triệu đồng thất thoát do quản lý trái quy định…
người ta mới ngớ ra cái sự làm và sự ăn của tập thể này. Lạ thật! Một Công ty
Nhà nước có tư cách pháp nhân, có cơ chế, với đầy đủ thế mạnh, có nhiều tỷ đồng
tiền vốn, nguồn nguyên liệu lý tưởng, cùng một đội ngũ 727 công nhân lành nghề,
được đào tạo bài bản và, được đầu tư một nhà máy chế biến có công suất đồ sộ
1.200 tấn/năm… nhưng lợi nhuận cuối cùng chỉ bằng 1/13 anh tư thương ở Mường
Ảng có trình độ quản lý “chạy xe ôm”, với tổng đầu tư là cái máy cành cạch,
được “tam sao” từ chiếc công nông, có công suất thiết kế… 6 tạ/giờ(?) Niềm hy
vọng vàng của người dân bị xúc phạm. Để xoa dịu và tạo nhịp tim sau khi Cty ốm
què ốm quặt, ban lãnh đạo mới nhanh chóng thông qua quyết sách, phần nào cứu
rỗi vùng nguyên liệu lớn không dễ gì có được sau nhiều năm ở Mường Ảng, khi mà
đã nhiều ha đã chịu cảnh ngổn ngang gốc rễ, la liệt lá cành. Đó là cho phép 231
bản hợp đồng kinh tế của Cty được bán sản phẩm ra ngoài, chấm dứt cảnh bị Cty
định giá (theo cái kiểu cốt để nông dân đừng bán được cho mình). Một quyết sách
về lý thuyết có thể gây thất vọng cho bất kỳ ai, nhưng trong trường hợp này,
thậm chí người ta nhảy cẫng lên vì được mùa và vì được bán. Tư thương len lỏi
vào tận bãi thỏa thuận với giá cao hơn, đại trà hơn và thông cảm hơn. Không trừ
quả xanh, quả lép, quả ép; đỡ mất công lọc, đỡ mất công chở và cả công chờ…
Nói
là giá cao, nhưng vì năng lực Cty lớn như… bản kế hoạch vĩnh viễn nằm trên bàn
lãnh đạo, nên bỏ mặc sản phẩm của mình cho tư thương mặc sức… “thòng lọng”. 1kg
cà phê quả chỉ được mua với giá 1-1,5 ngàn đồng, tương ứng với 7- 8 ngàn/1kg cà
phê trấu. Từ đó, 240 hộ dân luôn chịu cảnh lao đao với những kho cà phê nằm đắp
dấm, đón những tay… lái chè vào dề môi dài như gióng cổng rồi
quay ra. Một dạo, nghe nói có 2 “sứ giả” của 2 Cty ở đâu đó trong Tây Nguyên ra
hợp đồng mua với giá cao gấp đôi giá tư thương ép, vắt. Lập tức 2 người này
“được” lôi vào chỗ kín và “bị” dúi vào tay 200 triệu đồng với một lời đề nghị:
“Không nhúng mũi vào!”. Theo phân tích vụ ấy, tư thương đang mua 8 ngàn/kg, Cty
Tây Nguyên làm hợp đồng 15 ngàn/kg; như vậy, vùng nguyên liệu Mường Ảng trên dưới
1 ngàn tấn, đem nhân với 7 ngàn tiền chênh lệch, trừ chi 200 triệu đuổi cạnh
tranh, vẫn rơi vào túi tư thương ngót 7 tỷ đồng(!)
11
năm trồng (1996 - 2005), chăm sóc và kinh doanh. Trừ mỗi đầu ra, còn mọi thứ vô
cùng suôn sẻ. Không có sương muối. Không phải tưới. Giá thuê nhân công rẻ. Chất
lượng được xếp vào hàng đặc biệt (biên độ nhiệt độ chênh lệnh giữa ngày và đêm
lớn nên chất lượng rất thơm ngon). Người ta bỗng nhớ lại những năm 1987-1993,
thảm họa cơ chế khiến nhà nhà rơi vào bi cảnh đói đến mất mạng khi khăn gói
bươn đi khắp vùng, gặp gì ăn nấy: phu hồ, xẻ gỗ, đập đá, phá mìn, đào vàng, đãi
cát... Trước chết dở bởi cái gập ghềnh chính sách, giờ tiếng là vùng kinh tế số
1 của tỉnh thì lại chết thật vì cái cuộc chơi cơ chế thị trường. 367 ha đã cho
thu hoạch (cà phê kinh doanh) đầu tư kém mỗi năm cũng đạt trên 1 ngàn tấn cà
phê trấu. 7- 8 năm liền bán với giá bình quân 7- 8 ngàn đồng/kg, 240 hộ đến kỳ
Cty đòi vốn, đã phải vay lãi ngân hàng, vay lãi đầu nậu để trả nợ và để đầu tư
cho cái thứ cây “kháng thương lái”, nên ngày càng nợ nần chồng chất. Đến mức,
ngân hàng NN&PTNT Mường Ảng nhiều lần được các “khế ước” tình nguyện trả cả
gốc lẫn lãi bằng cà phê, bằng trang trại… nhưng vẫn thà để nợ xấu còn hơn ôm
vào như rơm rặm rốn. Ngân hàng thì thế nhưng đầu nậu lại khác. Những cuộc bủa
vây, xiết nợ cả tình nguyện lẫn cưỡng bức, liên tục xảy ra như những câu chuyện
thời sự trong ngày. Những ha cà phê tốt lụt trời, được cả nhà, thậm chí cả họ
vun vén, chăm chút và rót vào đó hàng trăm triệu đồng, thì lại chỉ được rao bán
vài ba chục triệu, mà vẫn ế dài ế rạc. Nhiều gia đình như anh Hoàng Thế ở Hà
Tây, Nguyễn Phương ở Hải Dương, Lương Hùng ở Hưng Yên… bán ruộng, bán nhà bồng
bế nhau lên Mường Ảng, nhận đất đầu tư. Kết quả là sau 5 năm phải bán tống bán
tháo nhằm lấy lại một chút vốn còm rồi chuyển nghề sang làm đậu nuôi lợn, buôn
kem, bện chổi... Ai cũng bảo nông dân kém nhìn, kém tính. Có một dự án do tỉnh
đoàn Lai Châu (nay là Điện Biên) xây nên với hàng trăm triệu đồng, cho vài chục
thanh niên ưu tú kéo nhau từ khắp nơi về, trồng như được cho không nhiều chục
ha, rồi gọi là “Làng thanh niên” đóng tại khu vực C2, thuộc xã Ẳng Nưa - Mường
Ảng. Chưa đầy 3 năm, dự án này tự do tan rã, người ta bán tống tiễn khoản của
Nhà nước giúp đỡ, để thu hoạch, rồi cũng như nông dân, “bay cao nào, nhảy cao
nào”…
Chỉ
còn chờ chính sách
Theo
tổng hợp của Phòng Kinh tế huyện Mường Ảng hồi đầu năm 2007, diện tích cà phê
vẫn còn tụt trên 20 ha, mặc dù có tới 4 vụ liền, giá 1kg cà phê trấu có khi lên
tới 27 ngàn, tức mỗi ha có lãi từ 5 đến 7 chục triệu. Như ông Đặng Văn Càn,
trạm trưởng Trạm cây công nghiệp của Cty tại Mường Ảng thì vài năm trước, do
người dân đã có của ăn của để nên trồng lại khoảng trên 50 ha, chính xác số bị
đốn làm củi phải là trên 70ha. Thuận lợi thế, nhưng vì bơ vơ nên nông dân vẫn
không khỏi bị những cú mất bất ngờ do trượt giá. Từ năm 2004 trở lại đây, giá
tại bãi lên 22-23 ngàn đồng/kg; chỉ một vụ 2004, 40-50% số hộ nợ thuế, vay vốn
ngân hàng… đã thoái nợ. Vụ cà phê 2005, 2006 quả là trời cho, người dân vốn lam
lũ, nợ nần sấp mặt được dịp lấy lại những gì đã mất. Không những cà phê được
mùa nhất từ trước đến giờ, quả lại mẩy, hình thức đẹp và “đẹp” nhất vẫn là giá
bán ra. Chưa thu ráo mà vùng nguyên liệu hơn ngàn tấn cà trấu đã “cháy” lan đến
cả… gốc cây. Cty khi ấy tung ra cho hơn 200 bản hợp đồng của họ một điều kiện
đầy tính thương mại là nếu ai không bán sản phẩm cho Cty sẽ không được cho vay
phân, cũng như một số quyền lợi khác. Vừa bước vào đầu vụ 2006, Cty làm một
động tác như thể cảnh cáo mọi sự tranh giành của đối phương là chủ động đưa ra
giá mua tới 25.000/kg, và vẫn như năm trước, áp đặt điều kiện cốt để không bị
“mua tranh bán cướp”. Tuy nhiên sau đó, khi mà cơn sốt giao dịch cà phê ảo trên
mạng có phần lắng xuống, các tổ chức, cá nhân có năng lực tích trữ cà phê
chuyển từ “cần làm ngay” sang “cân nhắc kỹ” thì bỗng dưng Cty cũng… vẫy tay
chào.
Và,
vẫn với cách làm cũ rích là thông báo cho công nhân biết thời điểm mua cà phê
của Cty kéo dài vẻn vẹn… 3 ngày, nếu ai không kịp bán, tức là không… bán kịp.
Đánh kiểu ấy thì giá cà phê và cả nông dân… rơi tự do là phải. Chúng tôi đến
thăm nhà anh Hoàng Văn Hoàn, làm 5,5ha cà phê tại khu vực C1, được anh cho
biết: “Gần chục năm làm cà phê thua lỗ, năm ngoái được giá vừa trả xong nợ, năm
nay thấy Cty cả quyết phải bán giá cao cho họ, mừng quá vay ngân hàng xây nhà,
mua xe máy, ai ngờ họ “văn nghệ” với mình một tí cho vui thôi. Còn 2 cái ông
Công ty Thái Hòa và TM Cát Quế Hà Tây phải gió gì ấy, mỗi ngày vào trả 1 giá,
nhưng mà là hạ đi. Kiểu này, đành phải ra bảo ngân hàng xem họ có bắt nợ
không?”. Chúng tôi len lỏi vào các trang trại sâu hơn, nhiều hộ vẫn còn nguyên
không khí hân hoan của một mùa bội thu: “Trước đây lỗ 2 - 3 mươi triệu mỗi vụ
(1ha/năm), giờ lãi 4 - 5 chục triệu/năm, liền 3 - 4 năm rồi mà vẫn thấy tươi
rói, vẫn thấy lạ tai…”. Bên cạnh đó còn một số hộ như ông Phạm Văn Quyền ở C2;
anh Nguyễn Văn Khuynh ở khối 7; chị Nguyễn Minh Duyên ở C3… và còn rất nhiều
nữa (khoảng 1/3 bán trượt giá) không tư vấn, không bảo lãnh, bán vội mất 5 - 6
chục triệu, có hộ mất tới hơn 100 triệu. Ông Phạm Văn Q. vì tiếc cho số tiền bị
mất và tiếc cả cho phận thiếu may “làm mãi mà chẳng nên giàu” đã phải đi cấp
cứu mới qua khỏi… cơn “đột quỵ tiền”. Tuy nhiên, đấy là những giọt nước mắt
tuôn ra, minh chứng cho sự đổi đời đang đón đầu ở phía trước, chứ không như
những giọt nước mắt trước đây chỉ còn mỗi một quầng thâm mịt mùng, vô định,
không có lối thoát. Nhưng, cũng nhờ có một dạo cà phê rơi rớt mà là cơ hội cho
người nghèo như chị Phạm Thị Cam, khối 5, đấu thầu được gần 2ha lúc cà phê bi
đát nhất, và vì thế mới nuôi được 2 con học đại học, 1 lại sắp cắp sách về thủ
đô. Hay như anh Bùi Văn Tuân, khối 8, sau những tháng năm đen tối bởi ma túy,
đến khi người nhà bán chịu cho một trang trại cà phê, vừa tách được môi trường,
cai được nghiện; vừa vực lại nền kinh tế vay, xin nên giờ đã trở thành triệu
phú với tổng tài sản cố định lên tới 8 - 9 trăm triệu đồng…
Việc
Việt Nam gia nhập WTO, theo nhiều chuyên gia uy tín ở Trung tâm nghiên cứu
cây cà phê Ba Vì, Tổng công ty chè, cà phê Việt Nam… thì từ nay, sản phẩm cà
phê nước nhà chấm dứt thảm cảnh bị xử ép, không phải đi qua nước thứ 3, thậm
chí thứ 5, thứ 6… có nghĩa là sẽ được bán tận ngọn. Hơn thế, cây cà phê chè
Mường Ảng nói riêng, cà phê chè Tây Bắc nói chung chưa bảo vệ được thương hiệu
nên chưa có giá riêng; cộng với việc giá cà phê Việt Nam chưa đạt mặt bằng
chung nên dù giá mua vào trên thị trường Thế giới có giảm thì cà phê nước mình
vẫn tăng gấp 2 - 3 lần nữa. Ba cái mừng ấy, cộng thêm cái mừng thứ tư đối với người
trồng cà phê Điện Biên là tháng 9 này, Sở NN & PTNN Điện Biên tổ chức hội
thảo, gồm có UBND huyện Mường Ảng, Công ty TNHH cây công nghiệp Điện Biên, Công
ty sản xuất và thương mại Thái Hòa tham gia, nhằm mở ra một hướng mới cho cây
cà phê và, cho người dân nghèo không có khả năng đầu tư mở rộng. Nếu thành
công, thứ cây này sẽ trở thành cây vàng cây bạc. Nhất là đầu ra cho sản phẩm.
Một hợp đồng mang ý nghĩa lương tâm sẽ giúp cho sản phẩm của nông dân, cũng
giống như được vào WTO, không bị xử ép, không phải đi qua tay ai…
Như
đã biết, nhà khoa học và nhà nông đã gặp nhau hơn 10 năm nay thông qua cây cà
phê trên đất Mường Ảng. Hiện tại, nói là nông dân Mường Ảng đã áp dụng triệt để
khoa học kỹ thuật để sản xuất thì chưa thật đúng, nhưng việc kinh doanh tiến bộ
đã khác hẳn xưa, kể cả giống cũng đã được Trung tâm nghiên cứu cây cà phê Ba Vì
cung ứng đúng chủng loại, phù hợp với chất đất và tạng khí hậu tiểu vùng. Ngay
từ năm 1986, nông dân Mường Ảng đã có trong tay toàn bộ giống cà phê chè mới,
ưu thế cao, chịu rét, chịu hạn, dễ chăm sóc và cho năng suất vượt trội có tên
là Catimo (sản phẩm lai tạo giữa cà phê chè Caturra và cà phê vối Mundonovo).
Và cho đến nay là Catimo F6 - giống hoàn hảo và được ưu tiên số 1 trên toàn
lãnh thổ Việt Nam
Nhìn
thấy rồi, lại cầm chắc đồng tiền trong tay rồi, những người có lực đã tự tìm
cách bổ sung diện tích vào quỹ tài sản khổng lồ 5 - 7 ha cà phê kinh doanh hiện
có. Trong số đó phải kể đến Gia đình chị Nguyễn Thị Ngọc, khối 4, với hơn 5 ha
cà phê kinh doanh và 12ha cà phê mới trồng 2006 cũng đã bắt đầu cho quả. Dự
đoán tốt lành rằng, bắt đầu từ vụ 2008, nếu cứ giá ấy, đà ấy thì nhà chị Ngọc
sẽ có doanh thu 7 - 8 trăm triệu/năm. Sản lượng cà phê nhiều nhất Mường Ảng
hiện nay phải nói đến gia đình anh Phùng Bá Năm, khối 7, vụ 2006 vừa rồi anh
thu hơn 20 tấn cà trấu. Không dừng ở con số tài sản cố định trên 1 tỷ đồng từ 7
ha cà phê kinh doanh (trung bình mỗi ha cà phê đã cho thu hoạch, có giá 250
triệu đồng), khi nghe tin Nhà nước có chính sách mới cho cây cà phê, anh đã
mạnh dạn đầu tư thêm hơn 30 ha nữa, để tăng thêm thu nhập cho mình và công ăn
việc làm cho dân làm thuê thời vụ. Cùng với chị Ngọc, anh Năm… còn có hàng trăm
hộ dân nữa ở 38 bản, thuộc 4 xã, của huyện Mường Ảng, ngay trong vụ trồng mới
2007 này đã tiến hành khoanh đất, phá hoang, đào hố, ủ phân… lên tới 279 ha.
Tuy nhiên, Đây chính là điểm bất cập lớn nhất giữa chủ trương và thực tế. Trong
Quyết định QĐ - UBND số 18, ra ngày 9.8.2005 của UBND tỉnh Điện Biên về việc
ban hành chính sách hỗ trợ sản xuất Nông - Lâm nghiệp trên địa bàn toàn tỉnh,
là đầu tư 50% giá giống trồng mới, 50% lãi xuất theo định mức 8 triệu/ha/năm,
trong thời hạn 3 năm cho người nông dân; nhưng chỉ khống chế ở mức hỗ trợ hàng
năm cho trồng mới không quá 50 ha (ở Mường Ảng là 40ha/năm). Song Trên thực tế,
theo khảo sát bước đầu của cán bộ dự án Phòng kinh tế huyện Mường Ảng cho thấy,
người dân đã triển khai trên quy mô lớn gấp 7 lần kế hoạch tỉnh giao. Nhận xét
về việc này, phó trưởng Phòng kinh tế huyện Mường Ảng Ngô Cương Quyết khẳng
định: “Sẽ phải có ít nhất 150 ha được người dân tự đầu tư, trồng hoàn chỉnh vì
chính tính kinh tế của nó”. Cũng theo anh Quyết thì Phòng cố gắng tuyên truyền,
vận động nhân dân không vì hỗ trợ của Nhà nước mà kìm hãm sản xuất, nông dân
hãy phát huy tất cả những điều kiện có thể để phát triển. Qua đó anh đề nghị,
chính sách có rồi, điều kiện đầu tư phù hợp rồi, chỉ còn hỗ trợ là quá ít nên
mong muốn tỉnh nâng diện tích lên cho phù hợp với thực tế. Bởi, phần đông nông
dân đã đăng ký trồng, hiện không giống, không vốn, không phân bón, không thuốc
bảo vệ… ngoại trừ tinh thần và ý chí thì đang rất sẵn sàng.
Thiết
nghĩ, các nhà hoạch định chiến lược nên quan tâm đến chỉ tiêu từng được đưa vào
nghị quyết, phấn đấu Mường Ảng phải đạt con số 1.000ha đến năm 2010. Hãy làm
một phép tính đơn giản, hiện tổng diện tích cà phê Mường Ảng là 348 ha, vậy 3
năm còn lại buộc phải phát triển trên 200ha mỗi năm mới mong hoàn thành nhiệm
vụ. Còn nếu khống chế ở mức không quá 40 ha/năm, thì phải mất 15 năm nữa Mường
Ảng mới biến nghị quyết thành hiện thực; mà có thể, đến lúc ấy, thời vận của
cây cà phê đã lôi số phận của người nông dân khác đi nhiều rồi. Một điều tất
yếu mà ai cũng biết, cây cà phê là cây của người giàu, không có 50 triệu/ha
không trồng được. Những nông dân có đủ điều kiện thì đã phát huy hết, số còn
lại chỉ là người nghèo, nếu không có chính sách trợ giúp, họ sẽ quay về với cái
“thế mạnh” nghèo đói bao năm nay chưa xóa được. Thấu đáo điều này, hy vọng UBND
tỉnh và các ngành chức năng sớm xem xét, điều chỉnh lại kế hoạch, bổ sung kịp
thời kinh phí hỗ trợ dựa trên diện tích cà phê thực trồng trên địa bàn toàn
tỉnh. Có như vậy mới mong tạo điều kiện thuận lợi cho việc chỉ đạo sản xuất.
Rồi
đây, cùng với 348 ha cà phê tốt bời bời như cỏ, hàng ngàn ha nữa làm nên một
màu xanh tươi tốt cả về ý nghĩa sinh học lẫn nguồn lợi ích áo cơm. Vì như vậy,
không chừng Mường Ảng lại được trả lại cái tên “Thung lũng tiên” một thời rợp
xanh ten, trẩu. Điệu làn thảm từ các tích chèo cổ nổ tiếng xưa nay: “luyện 5
cung”, “lới lơ”, “sa lệch bằng”... mượt mà, duyên dáng lại có dịp vọng về từ
ngàn cây và từ những công nhân kiêm văn công, cất lên nhằm làm ấm vào từng tấm
lưng và no vào từng khúc ruột./
Mường Ảng, mùa cà phê chín 2007
NGƯỜI GÁNH THƯ TRÊN ĐỈNH LĂNG QUAI
Truyện ngắn
Dãy núi Vách Thưng
Trời vẫn đứng sừng sững như một lời thách thức những bàn chân gang đồng, từ
thời Ải Lậc Cậc (truyền thuyết dân gian “Ải Lậc Cậc - tức Bố Khổng Lồ, hay còn
ám chỉ là Thần Nông - của người Thái cổ) lấy chân san phẳng núi rừng để tìm
viên đá lửa. Vết gạt thành sông Nậm Rốm, còn đất đá té đi một quãng đường đất
bằng độ ngón tay của Ải, vãi xuống thành dãy núi Vách Thưng Trời, thành cả muôn
núi ngàn đồi Tây Bắc nữa. Phía chói chang nhất có bức vách thưng trời (pha
phạ- tiếng Thái) năm tháng đỏ ậc, sừng sững che một góc trời; ở giữa có cái
hang giống 2 lỗ mũi con trâu (lăng quai) há ngoác lên tầng không khoe
bao nhiêu điều thần bí. Đỉnh Lăng Quai chính là mỏm cao nhất trên dãy núi Vách
Thưng Trời.
Vào thời kỳ đầu Pháp đánh chiếm Điện
Biên Phủ thì đỉnh Lăng Quai vẫn còn thâm u, huyền bí đến từng nhành hoa và rình
rập đến từng ngọn cỏ. Nghe nói từ lâu lắm, các Tạo Phìa và các vị chúa đất
quanh vùng thường xuyên tuyển trai tráng vũ dũng lên núi Lăng Quai để tìm sản
vật, bởi lời đồn trên núi có dòng suối tiên nên tất cả cái, con, cây, cành, củ,
quả… đều là thần kỳ dược liệu. Chỉ có thể nghe nói, là vì: cho dù các thổ dân
chinh lâm phạt cốc được các “người trời” (vua chúa Thái tự xưng là con trời do
quan niệm thiên mệnh, thiên lý, thiên ý, thiên uy) tuyển chọn bằng những cuộc
so tài khốc liệt, thông thạo kiếm cung, đồng chí sắt… và dù vậy nhưng các mãnh
hổ của rừng xanh cũng chỉ có đường đi chứ không bao giờ còn lối về, nên lời đồn
là của người ở nhà nghĩ ra. May mắn duy nhất trong số ấy thuộc về một lục lâm
bản ngã tên Câm, sau khi đi lấy được sâu chít và ong khoái về giúp cho chúa đất
ở Mường Muội đẻ được vương nam nối dõi. Nhưng người anh hùng của Mường ấy đã
trở nên điên dại, câm điếc... và không còn biết gì ngoài việc tối ngày vái trời
lạy đất.
Vào khoảng đầu những năm giặc
Phẻ tràn sang cướp bóc các dân tộc ven biên, thiên uy địa vũ một phen chứng
kiến đoàn nam thanh nữ tú do một thủ lĩnh họ Lò dẫn đầu, vượt qua miệng hùm
nanh sói với một khí phách đạp bẹp Vách Thưng Trời. Vẫn chẳng có gì mới mẻ,
đoàn người ấy đã không bao giờ trở về cái nơi họ đã ra đi như hàng chục đoàn
trước. Bẵng đi chừng vài chục năm, dân trong vùng bắt đầu kháo nhau là có người
trời xuống định cư ở đỉnh núi thiêng ấy. Tin này là do một người trong đoàn của
chúa đất họ Hà đi tìm bông lau mọc gần suối tiên về làm gối chữa bệnh mộng du
và nhai suông cho hoàng tử, nhìn mơ hồ qua lớp cây rừng dày đặc, thâm uất ở khu
vực chân núi; rồi anh ta cũng chẳng nhớ gì hơn nữa bởi trời đất bỗng dưng quay
cuồng, thần sắc tự dưng xám xịt như trúng một tảng đá to lở vào đầu. Khi tỉnh
dậy thấy đã nằm ở ven suối Then gần cung chúa đất, xa thẳm bên tai vẫn còn nghe
tiếng chỉ dụ rằng núi Vách Thưng Trời là đường để quân lính Ngọc Hoàng xuống hạ
giới tuần quản lãnh địa, gần đây bị quấy quả nên sai người xuống coi giữ. Câu
chuyện kể xong, hầu hết ai nấy lặng thinh như chưa từng được biết rồi lui lủi
về nhà lên cơn ốm dở. Duy có một vị vương người Khơ Mú là ấm ức, liền dẫn quân
đi khiêu chiến nhưng bị đánh bại chạy bạt về mạn Mường Quái; còn những người
trời thần bí kia biến mất vào trong sự ngờ vực của mỗi con người. Thường thế,
bao giờ trí tưởng tượng của người trần mắt thịt cũng cao siêu hơn các vị thần
nhà giời. Hơn cả thế, họ thường huênh hoang rằng, phần đa là nhân định thắng
thiên định. Một trong số loài người giải thích rằng, tưởng bở là định hướng
đúng đắn nhất và kỳ diệu nhất. Tất cả mọi truyền thuyết và mọi công trình khoa
học đều bắt nguồn từ sự tưởng bở siêu phàm! Vị anh hùng ngày xưa tồn tại theo
thuyết nghe nói, nghe kể, nhưng khít khịt với hiện thực ở Vách Thưng Trời. Còn
bây giờ, Vách Thưng Trời đang hiện hữu một nhân vật được coi là kinh dị, cũng
họ Lò, ông này bị thọt một chân nên có tên là Thót. Lò Thót. Cũn cộc thế, mà
gọi thưa đầy đủ. Nhưng sự bất bình thường không phải vì cái tên ít giống ai ấy.
Nghe người già kể,
cách đây chừng 60 năm, bản Lăng Quai cũng có một thằng Thót. Mới mười tuổi mà
nó nghịch như con hổ non, nhiều lần làm phiền lòng người trong bản. Nó dường
như chẳng bao giờ chịu buồn, và cũng chẳng chịu chơi lại một trò đến lần thứ
hai. Lần này nó thả trộm hai con trâu giống nhà ông Thâng và bà Tiêng cho húc
nhau đến lòi ruột, gãy sừng phải mổ. Lần khác nó nhốt con mèo nhà bà Piếng vào
chuồng thỏ nhà ông Oan cho mèo xơi hết lũ thỏ non; hay tháo gióng chuồng đuổi
đàn dê 5 chục con mới mua của nhà anh Thiềng lên núi, mắc công anh phải thịt
mất 3 con dê đãi làng để nhờ đi lùa. Có khi nó xua cả đàn bò nhà này vào nương
lúa nhà kia để cho hai nhà đánh nhau, rồi đến hai họ đánh nhau, nó ngồi ngoài
cười… Ông Han - bố Thót sau mỗi lần đền làng, và cúng ma bản bằng hàng chục
lợn, gà, vịt, gạo, rượu… là một lần gí khẩu súng kíp vào đầu nó, lên cò. Thót
trợn trân trân nhìn ông: “Bố sinh ra tôi thì cũng giết được tôi”. Rồi Thót quay
sang mẹ: “Mẹ khóc trước đi để bố còn siết cò”. Và lần nào nghe xong, ông Han
cũng chõ súng lên trời làm cái roành, đá thêm một phát vào cột nhà hoặc gốc cây
gần đấy, rồi bỏ đi. Thót dường như chừa ngay trò nghịch quỉ quái này, nhưng lại
tức thì bày ra trò chơi tai ác khác. Một lần, không hiểu do vô tình hay cố ý mà
nó làm kinh động đến cả người đã khuất. Một mình một thuổng, nó đào theo con tê
tê vào trong một ngôi mả tập thể. Ngôi mả to như một quả đồi con. Nghe đồn, đấy
là “ngôi nhà âm” của cả bản người Kháng, gồm ngót hai trăm người theo “thiên mê
đạo”. Họ rủ nhau chết để được lên trời, được chia đất và học phép thuật chỉ
việc ngồi hô biến là tất tật mọi thứ đất, đá, cỏ, cây… hóa thành trâu, bò, lợn,
gà, gạo, rượu… chẳng cần làm cũng có ăn. Cuộc tự sát tập thể diễn ra tại bãi
Đin Then (đất trời), bãi đất đã được lão Mo Thia - người sáng lập ra cái thứ
đạo viển vông cấp quốc tế kia - cầu cúng ròng rã một tuần trăng, mà mỗi ngày
giết một con trâu hoặc bò, ngựa do một hộ nộp để lấy tiết canh, lòng, bì, bốn
chân và cái đầu cúng… Chúa. Vụ thảm sát được truyền miệng một cách kinh hoàng
cho tới tận bây giờ. Thanh niên trai tráng chủ yếu tự chết bằng cách lao đầu
vào đá, hạ cánh từ ngọn cây hay từ trên đỉnh núi xuống vực. Người già, trẻ con
thì phải mượn “người ta” dùng dao phạt vào cổ, thọc vào tim hoặc “đùng!” một
phát súng kíp vào thái dương… Đống thi hài ngập ngụa máu me được sự chuyển động
của tạo hóa lấp dần, lấp dần qua hàng trăm năm, cuối cùng mối, kiến bao đùn
thành một quả đồi con con, ngay sát chân núi Lăng Quai.
Thót mang thuổng đi
ăn măng đắng, gặp con tê tê đen trũi chạy qua đường, rồi bỗng dưng rúc đầu vào
ngôi mả ấy. Thót lao đến chộp lấy đuôi con tê tê lôi lại, nhưng lớp vảy sừng
của nó giương lên cứng như đá tạo thành mũi khoan cứ miết vào thành hố. Mỗi lần
con tê tê xoáy tròn mình là lại kéo dần hai cánh tay Thót ngập lút vào trong
đất. Bất lực trước sức mạnh của con tê tê, Thót buông tay rồi dùng thuổng đào
theo gần hết một ngày, con tê tê chẳng biết chui đi đâu, chỉ thấy cuối cái lỗ
khoan của nó là một đống xương đã sứt mẻ, mục rữa. Thót tiếc con tê tê nên bới
tung đống xương lên, quăng mỗi nơi một cái. Đêm ấy, Thót lên cơn dại, gào hú
rùng rợn một hồi rồi bỏ chạy vào rừng, mất tích. Một người trong bản xưng xưng
rằng, tận mắt nhìn thấy Thót chết gục bên cạnh đồi mả. Ông này còn khẳng định,
ông nghe được tiếng những “con ma” người Kháng chết trong cuộc tự sát kinh
hoàng năm xưa tranh cãi nhau rằng, sau khi chết không lên được trời như trùm
đạo Mo Thia nói, nên rất đói, đành ăn nhặt ăn nhạnh xương của nhau, và ăn luôn
cả thịt thằng Thót…
***
Hai mươi năm sau,
bản Lăng Quai chứng kiến một người đàn ông tên Thót, quắc thước nhưng thậm thọt
trên 1,5 đôi chân, cùng với một bà vợ già hơn mình cả chục tuổi và hai đứa con
kín mít lông lá xuất hiện đột ngột như một tiếng gầm của con báo đốm. Bà vợ ông
Thót bị câm, ông phân bua: “Bà ấy thất tình nên ăn lá ngón tự tử, nhưng ăn
không đúng lá kịch độc (lá mọc hướng đông) nên chỉ bị câm và ngớ ngẩn chứ không
chết. Không nhớ đường về nên phải ở lại trong rừng ăn lá ở cành cho tới khi tôi
nhặt được”. Nhưng Mo Vạng lại nói: “Không phải như thằng Thót loan khai, nó là
cái Linh mẹ người bố khỉ. Không tin sang bản Phang hỏi bà Thùi xem có đúng thế
không? Bà ấy đi lấy rau sắng bị con khỉ đột bắt vào hang đá ở với nó 3 năm, có
hai đứa con, con Linh là cả, thằng Trưởng là út. Dân bản Phang khi tìm thấy
hang bà Thùi thì cái Linh đang được bố dẫn đi tập trèo cây nên không lấy về
được, chỉ được thằng Trưởng. Hơn một năm sau, một người thợ săn bản khác bắn
chết bố nó, định ăn thịt cả nó nhưng bà Thùi mang trâu sang chuộc. Nó không
thích ở nhà bằng ở rừng đâu, nó theo thằng Thót vì thằng Thót có cái chim to,
dài hơn người. Bọn khỉ đột cái, ngày không được ba bốn tí đàn ông thì sướng mấy
cũng bỏ đi.” Chẳng biết ai đúng ai sai, chỉ thấy gần như tất cả những chỗ hở ra
trên mình bà Linh (tiếng dân tộc Thái tức là khỉ) lông lá vàng xuộm. Bà với ông
Thót nói với nhau bằng tiếng mắt, tiếng tay thôi, còn miệng thì như đóng ván.
Hôm ông Thót về định cư gần Vách Thưng Trời, phía nguồn bản Lăng Quai, già Lò
Nọi tìm đến nhận ông Thót là thằng Thót con ông mất tích ngày xưa nhưng ông
Thót bảo, chỉ là giống tên. Dù thế thì bố ông vẫn đi khoe cả bản rằng năm xưa
ông Thót vào rừng đánh nhau với hổ tận hai chục năm giời. Đàn ông quả là hão và
điêu có điểm có phẩy, ấy vậy mà cả bản vẫn tin vẹo hàm, ít nhất cũng là niềm
tin ở tâm linh!
Hằng ngày, ông Thót
vun trồng khoai sắn với vợ, lúc rảnh rỗi xách súng vào rừng kiếm con gà gô, con
cu gáy. Lâu dần chuyện nhà ông trở nên quen cũ nếu không có một hôm, một người
thợ ăn rừng Lăng Quai đi núi bị nạn, được ông Thót cứu về. Sau khi nẹp đoạn đùi
bị gãy cho anh ta, ông Thót lục tục mang tin dữ xuống núi. Đến bữa ăn trưa, anh
ta chứng kiến cảnh bà vợ không ăn chín mà nhai ngấu nghiến tất cả những thứ
sống sít của loài linh trưởng. Mười bảy đứa con của ông Thót thì chỉ mười đứa
là sau lửa, còn năm đứa kia thực tanh theo mẹ. Ngay lập tức, chuyện ông Thót
lấy khỉ lại như ngọn lửa gặp cơn gió Lào bùng lên dữ dội. Người ta khẳng định
trăm phần trăm bà Linh là linh trưởng bậc cao. Chuyện bây giờ mới lộ là do ông
Thót giấu kín quá. Chưa hết, gã thảo khấu gãy chân được ông Thót cứu từ trên
vách núi lưng tầng trời xuống còn bảo, gã tận mắt thấy lúc ông Thót đi vắng,
bầy đàn nhà ông giao cấu tập thể. Chuyện nghe thối như cái mồm cả đời không
biết súc miệng của gã. Dân bản lại tin vẹo hàm. Hy hữu có người vặn gã, sao
không thấy mấy đứa con gái nhà ông Thót mang thai? Gã bảo: “Đồng huyết có mang
thế đếch nào được. Không tin các ông thử đè em gái, con gái các ông ra xem nó
chửa được không.” Rồi gã lại say sưa kể: “Có một đứa thấy tôi là giống người
nên mon men đến gạ. Mới đầu tôi cũng định thử xem cái thứ súc vật nó ra thế
nào, nhưng khi vạch lớp lông nách lên, mùi hoi nồng nặc như nước đái hổ, tôi co
hết cả vòi vào, chạy một mạch về đây” (gã chạy bằng niềm tin và một cái chân
gãy dở). Hàng trăm cái miệng Lăng Quai vỡ toác ra như người ta chẻ tre. Nội
dung câu chuyện nào về ngôi nhà ma làm ấy cũng bốc mùi hôi thối. Người nói thối
mồm, người nghe thối tai, vậy mà chẳng ai là không hăm hở. Họ kể như một chiến
công. Họ nghe như một bài học. Tất tật sấm truyền theo sự phình chửa của cái
mồm. Thậm chí sự bốc khoác và điêu ngoa phụ thuộc vào học thức và bằng cấp. Học
thức và bằng cấp càng cao bao nhiêu thì sự dối trá của câu chuyện càng đáng
kính bấy nhiêu. Đến khi chuyện con khỉ đẻ ra bầy khỉ, ăn tươi nuốt sống, giao
cấu bầy đàn… hết hấp dẫn thì người ta lại nghĩ ra một sự hấp dẫn khác, thông
qua một loạt các thử nghiệm mang tính chất khoa học hóa dị đoan. Một gã thanh
niên giấu con ngoé nướng vào trong vạt áo, rồi đi ngang qua trước mặt mấy cô
con gái nhà ông Thót đang làm cỏ nương bông trên sát Vách Thưng Trời. Tối ấy,
cũng gã thanh niên kia lên thang nhà ông Thót, nháy mắt về phía các cô gái, rồi
lập tức xuống thang xuôi về phía bản. Gần như ngay tức thì, cô con gái út nhà
họ Lò tên Lò Thoan lặng lẽ theo sau. Đến ngang dốc Tức Thở, bọn thanh niên bản
Lăng Quai xồ trong bụi ra, dùng đòn gánh phang chín nhát vào đầu cô bé. Sau đó
chúng còn dùng cậng chuối nướng đánh tiếp chín cái nữa, vừa đánh vừa hô: “Ma xó
chết này! Ma xó chết này!”
Cả ngày hôm sau,
ông Thót mới tìm thấy xác cô bé. Ông lặng lẽ chôn con cách nơi nó chút hơi thở
cuối cùng 17 bước chân - bằng số tuổi cô may mắn được hưởng dương - chếch về
Bắc. Xong xuôi, ông dắt con nghé non xuống nhà trưởng bản Lăng Quai để nộp phạt
về tội đẻ ra ma xó, mà trong bụng không khỏi lo cho chín đứa con gái còn đang
hơ hớ trong nhà! Lăng Quai sau đó được thành lập hợp tác xã, rồi chuyển đổi cơ
chế, rút gọn mấy hợp tác xã nữa trong vùng thành xã. Xã Lăng Quai là xã 135,
cách trung tâm huyện lị hơn 60 cây số. Với đồng lương phụ cấp vừa thấp vừa
chậm, cán bộ xã bỏ về hàng loạt, huyện phải động viên bằng thóc, ngô, khoai,
sắn, dầu, muối… cán bộ mới chịu quay lại nhiệm sở. Ông Thót được xã vời xuống
giao nhiệm vụ làm bưu tá, mỗi tuần hai chuyến ra Bưu cục cụm xã lấy thư báo,
công văn, điện tín. Chẳng phải ông Thót là nhân vật duy nhất khả dĩ làm được
bưu tá mà vì khoản thù lao cho 15 cuốc đi về trên tháng để được hưởng mức quốc
phí khoản đãi bằng 5,3 ngàn đồng một lần, cộng thêm 1,3 ngàn đồng dân phí nữa.
Đã có cả chục con người thử sức chịu đựng, nhưng ngay trong chuyến đầu tiên
vượt qua tiếng thở dài của núi, của rừng và ngót bốn chục cây số cả đi lẫn về
của con đường mòn liên xã, đã phải quẳng gánh thư đi khi còn chưa kịp ra tới
nơi, vào tới chốn. Ông Thót biết trước cú thắng ngược về kinh tế được các bậc
cao nhân ưu tiên cho ấy, nhưng vì nó chính là món nợ đời, nợ bản, nợ mường mà
ông, vợ con ông tâm niệm trả, nên cứ lùi lụi đi về như thế hơn 20 mươi năm
trời. Khi mà ông đã bước sang tuổi bảy mươi, và khi mà cái thời buổi thông tin
hiện đại, bên ngoài điện thoại không dây, thư điện tử, rồi trực tuyến… ngồi nói
chuyện cách xa nhau cả nửa vòng trái đất vẫn nhìn thấy cái gầy, cái béo trên
mặt nhau; cùng lắm mới phải cưỡi trên lưng con minkhơ phóng như bão giật, người
ta vẫn bắt gặp ông Thót cành cạch lội bộ như một cuộc tu tỉnh đời mình.
***
Năm Bính Tuất ông
Thót chết, hưởng dương 77 tuổi. Cái chết của ông là dấu chấm hết cho câu chuyện
bi ai. Nhưng không phải! Ấy là tưởng thế thôi, mặc dù, khi tôi biết ông Thót,
vợ ông và rất nhiều người con ông dường như đã biến mất từ lâu. Ông Thót ở với
hai người con trai giống người như đúc. Tiếng nói cũng của người. Đi đứng, ăn
mặc, thậm chí cả cách thức vệ sinh cũng của người. Cả hai ông anh ấy đều lấy
được vợ đẹp, đẻ được con khôn. Nhìn toàn cảnh thì không tài nào tìm ra tàn tích
của ngôi nhà quái gở năm xưa đâu cả. Có lẽ nó được mai táng trong cái mà người
ta gọi là mồm thiên hạ chăng? Tôi đinh ninh thể nào cũng có ngày tôi đè ông
Thót ra mà tra tấn về cái quá khứ chưa chắc đã là của ông (và có lẽ cũng chẳng
phải của ai cả), nhưng không kịp. Ông ra đi như chạy trốn tôi, chạy trốn cuộc
đời vậy. Tôi còn thật nhớ vào một buổi chiều cuối cùng của tháng chạp năm ấy -
ngày mà người ta, dù là lao nông hay quan nhân, kẻ sĩ thì cũng đã sum vầy bên
mâm cỗ tất niên, nhưng ông Thót vẫn phải mò mẫn ướt sũng trong màn sương giăng
dày đặc trên đỉnh núi Lăng Quai; vừa là đi nốt chuyến công thư cuối cùng trong
năm, vừa tìm đến nhà tôi nói là có việc (ông Thót cứ ấp úng gần 2 năm trời mà
không thốt cái có việc ấy ra được. Chắc ông muốn hỏi về khoản chế độ bưu tá
không bao giờ có... chân đi của ông, là tôi đoán mò thế, chẳng
biết có phải vậy không). Thật kinh ngạc cho kỳ công của ông Thót. Tôi đã từng
nếm mùi vượt Lăng Quai. Ngay khi vừa xuống đến chân núi, tôi liền quì mọp gối,
chắp tay vái lạy nghiêm trang như một lời... vĩnh biệt! Tôi thề trước đôi chân
sưng húp của mình rằng, vĩnh viễn không bao giờ quay lại nơi cao thiêng dày độc
ấy nữa. Nhất về mùa đông, ngay những người bản ngã cũng ớn tận óc khi nghe tới
sương mù chót chạp, bởi nó dày đến nỗi vập mặt vào nhau, chưa kịp nhận ra ai
thì gió bấc đã vả tới, kéo tuột khỏi những cặp mắt tối như cổ chai nút lá chuối.
Ông Thót chưa đặt
mông xuống ghế đã móc trong tay - một loại túi Thái - khoác
trên lưng ra cho dăm bắp ngô nếp, cái thứ mà suốt tuổi thơ tôi đã phải gặm,
phải rang, phải xay, phải bung... để mà sống nên quả tình ngán lắm, ngán đến
cổ; rồi khó nhọc trình bày: “Biết ngày tết người Kinh thích hoa đào. Khi đi, bố
đã leo lên Vách Thưng Trời chặt một cành, nhưng lúc xuống ngã gãy rồi”. Tôi cảm
ơn món quà mồm bằng một thái độ thành kính. Tết năm sau, vẫn là chuyến công thư
cuối cùng trong năm, ông mang tặng tôi một con chim mà theo ông là rất quý bởi
cũng như cành đào, nó là con của núi cấm, rừng thiêng. Con chim có bộ lông xanh
biếc, to già nắm tay, không biết hót mà chỉ biết kêu; nó kêu quàng quạc như con
vịt mái, đến nỗi làm đứa bé mới sinh nhà hàng xóm vừa vất vả lừa ngủ đã lại bật
khóc thét lên, rất phiền. Nhưng con bé nhà tôi lại khớp cạ cái con chim vịt ấy.
Nó quý con chim nên chăm lắm, không cho thả càng không cho giết. Ngày ngày đút
ăn hết chục ngàn tiền hoa quả ngon (loại chim này chỉ ăn hoa quả), món tiền mà
theo điều kiện của gia đình tôi chỉ có thể bớt ra từ tiền ăn sáng của chính tôi
và nó.
Còn ông Thót, từ
đó đến khi ông mất, mỗi lần gặp ông lại hỏi, vừa to vừa cụt, nhưng tỏ rõ sự
quan tâm: “Thế nào?”. Tôi bảo: “Đều tốt đẹp!”. Ngớ ngẩn thật. Tôi chẳng biết
ông Thót hỏi cái gì là thế nào, và dĩ nhiên ông cũng chẳng biết tôi đang khen
những cái nào đều tốt đẹp!
Chỉ biết hơn hai
mươi năm gánh thư trên đỉnh Lăng Quai khổ ải và tàn khốc, ông Thót chưa một lần
ốm; bằng chứng là tôi chưa bao giờ thấy xã Lăng Quai - xã 135 kinh niên, hoạt
động 100% nhờ chỉ đạo của trên qua công thư - bị… ốm đến liệt giường liệt chiếu
cả./
Đăng ký:
Bài đăng
(
Atom
)