CÀ PHÊ MƯỜNG ẢNG: THÊM MỘT MÙA THẤT BÁT

Hai năm trở lại đây, cà phê Mường Ảng “tụt dốc” thảm hại. Đầu vụ 2011, bà con trồng cà phê như người chạm vào giấc mơ trúng độc đắc, với giá 70 - 80 ngàn đồng cho 1kg cà phê trấu; thì đùng cái, cuối vụ đó, cà phê rớt xuống dưới 40 ngàn đồng, rồi năm 2012 là trên 30 ngàn đồng, và đến thời điểm hiện tại, giá 1 kg cà phê trấu loại đẹp chỉ còn 28 ngàn đồng...

 Nông dân Mường Ảng thu hái cà phê. Ảnh: Đức Linh

Giấc mộng cây kinh tế mũi nhọn

Kể từ khi huyện mới được thành lập (2006) đến nay, chưa ai thống kê cụ thể, nhưng khẳng định có đến ngót 1 ngàn hécta được các hộ vốn đang có thu nhập ổn định khác, bỏ việc, bỏ nghề để theo đuổi cây cà phê. Cũng có không ít người từng, đang là lãnh đạo cũng làm trang trại cà phê như một sự “thị phạm” cho nông dân học hỏi. Anh Phạm Xuân X. (nhân vật yêu cầu giấu tên) vốn đang có hiệu sửa chữa cơ giới lớn ở thị trấn, cùng với một sạp tạp hóa trong chợ cho thu nhập khá, nhưng một phần tin tưởng vào cơ chế thúc đẩy của thứ “cây vàng”; một phần bị hấp dẫn trước những “thu nhập khủng” của dân làm cà phê, đúng thời điểm giá bãi cà phê cao ngất ngưởng (2011), đã bỏ hiệu sửa chữa và sạp hàng, vay thêm tiền mua gần chục héc ta cà phê với giá từ 600 - 700 triệu đồng/ha. Khổ thân anh, vay tiền thì dễ, mua bãi giá cao càng dễ, nhưng khi giá cà phê rơi xuống đến tận đáy của sự thua lỗ thì bán bãi “rẻ như cho” cũng chẳng ai mua.

Mỗi một héc ta cà phê, trung bình đầu tư khoảng 75 triệu đồng/năm cho bón phân, làm cỏ, tỉa cành, thuốc sâu bệnh, thu hái, chế biến... (chưa kể chi phí hạ tầng cơ bản khác). Vậy mà năm nay - một năm mất cả sản lượng lẫn giá bán - dự kiến thu nhập bình quân ước đạt... 60 triệu đồng/ha. Anh X. cũng như hàng trăm người kì vọng vào một cuộc đổi đời nhờ cây cà phê, thực sự đang muốn từ giã giấc mộng vàng.

 Một sân cà phê thế này lợi nhuận chả được bao nhiêu.

Toàn huyện Mường Ảng có 2.283 hộ trồng và kinh doanh 3.118ha cà phê (chưa tính hàng trăm hộ góp đất với Công ty Cà phê Thái Hòa Mường Ảng). Trong đó, 1.857ha cà phê kinh doanh, 1.261ha cà phê kiến thiết cơ bản. Năm 2013, huyện cấp giống trồng mới 177ha, cộng với hơn 20ha dân trồng tự phát nữa. Có một điều tương đối lạc quan trong báo cáo của các cấp là: “Năng suất cà phê kinh doanh ước đạt 15 tấn quả tươi/ha (tương đương 3 tấn trấu/ha); tổng sản lượng toàn huyện đạt 5.571 tấn cà phê trấu” mà không biết một thực tế rằng, đấy chỉ là cách tính cà phê lứa giữa. Muốn đúng, phải tính trung bình cả vụ, để có được 3 tấn cà phê trấu, phải chế biến ngót 19 tấn cà phê quả tươi. Như vậy, bình quân mỗi héc ta cà phê cho thu 15 tấn quả tươi, sau chế biến đúng đủ tiêu chuẩn, đó là tỉ lệ thủy phần dưới 14; tỉ lệ thu hồi 80 trở lên, vàng đen vỡ dưới 10... thì chỉ còn 2,5 tấn. Như vụ mùa năm nay, trung bình mỗi héc ta cà phê ở Mường Ảng ước đạt trên dưới 12 tấn cà phê quả tươi (2 tấn trấu), nhân với giá thời điểm hiện tại (28 ngàn/kg cà trấu đẹp) thì mỗi héc ta đang... lỗ hơn 15 triệu đồng.

 Hiện thực chưa cải thiện

 Một thực tế diễn ra, xét về chủ trương thì rất tích cực, đó là lãnh đạo các cấp huyện Mường Ảng đã chính thức vào cuộc cùng nông dân ngay sau “thảm họa” của vụ cà phê 2012. Bên cạnh chính sách cho vay ưu đãi hàng trăm tỉ đồng mà Nhà nước dành cho huyện nghèo; bên cạnh sự tìm kiếm, mở cửa, tạo điều kiện cho các công ty, doanh nghiệp, cá nhân đến thu mua sản phẩm theo hướng thúc đẩy cạnh tranh; thì việc thành lập Hội cà phê Mường Ảng (Quyết định 1561/QĐ-UBND ngày 28/8/2012 của UBND huyện Mường Ảng), được xem như động tác nhằm “chấn hưng” thị trường cà phê. Mặc dù thế, theo đa số người dân, vẫn còn phải “chờ xem” cái lí thuyết ấy có trùng lẫn các lí thuyết trước không.

Ngoài việc “khủng hoảng” thị trường tiêu thụ ra, một hiện thực phổ biến dẫn đến thua lỗ đối với cà phê Mường Ảng chính là năng suất và chất lượng thấp. Dám khẳng định rằng, 100% diện tích cà phê ở Mường Ảng vẫn phải dùng phân hóa học. Nhiều hộ chọn phun thuốc trừ cỏ. Hái chồng lứa để giảm chi phí, dẫn đến cà phê chín khô, chín nẫu... Lại còn cả kiểu trồng cây “nhà giầu” bằng cách bỏ hoang, được chừng nào thu chừng ấy. Từ đó, dẫn đến chất lượng kém so với cà phê của ngay tỉnh bạn Sơn La.

Hầu hết các cuộc hội thảo, hội nghị bàn phương hướng, mới chỉ dừng lại ở việc hoan hỉ vỗ tay cảm ơn sự chỉ đạo sâu sát, khen nhau về mặt tăng diện tích... Nhưng làm thế nào để số diện tích ấy là vùng nguyên liệu tốt, hấp dẫn; làm thế nào để cà phê Mường Ảng bán được giá cao... thì chả thấy ai đưa ra được đối sách hữu hiệu nào. Vì thế nên không ít người, kể cả một số cán bộ làm cà phê “thị phạm” cũng đang tìm cách thanh lý trang trại bằng mọi giá để thực thi kế hoạch... bỏ cây cà phê một cách bền vững(!). Phương hướng đã nêu là xen canh các loại cây giá trị khác như bơ, mắc ca, hoa hòe... nhưng chưa có nghiên cứu, chi tiết cụ thể mô hình cũng như thị trường, có thực sự bền vững? Người nông dân sợ nhất là trồng cây, rồi chờ 5 năm, 10 năm, chặt đi, rồi lại trồng, lại chờ như quá khứ hồi còn Nông trường Quốc doanh Mường Ảng(?).

Một điều nữa, phần nhiều không nằm ở người dân mà phải là chính quyền các cấp, đó là đầu tư hệ thống giao thông vùng quy hoạch, cùng với khoa học kỹ thuật, nhằm giảm chi phí đầu tư, tạo ra năng lực kinh doanh sản phẩm giá thành hạ. Khắc phục tình trạng hàng trăm, thậm chí hàng ngàn héc ta cà phê đang phải gánh chi phí (vận chuyển, chế biến...) lên gấp nhiều lần giá thực vì không có đường, điện, nước. Theo đó, giá nhân công, giá phân bón và thuốc bảo vệ thực vật... cũng liên tục bị xáo trộn, kéo theo hàng loạt mâu thuẫn giữa giá bán sản phẩm với giá vật tư, nguyên liệu đầu vào.

Không để phải thay cây cà phê bằng cây trồng khác

Nỗi lo đầu tiên của người trồng cà phê Mường Ảng xưa nay là đầu ra. Khoan bàn chuyện giá cả để tập trung vào việc có bán được không, có bị “bao vây cấm vận” hay không? Một tin vui được chính nông dân chia sẻ là chưa năm nào bán cà phê dễ như năm nay. Có lẽ vì giá rẻ quá, chỉ cần túi tiền nhàng nhàng là làm được đại lí. “Không bán cho họ, họ còn giận”. Có điều, đó toàn là những đối tượng thuộc loại “đại lý chỉ trỏ”. Để đưa được sản phẩm cà phê ra khỏi thị trường Mường Ảng, vẫn chỉ là vài gương mặt “có thế lực” mà mọi người dân đều biết.

Trong bản phương hướng hoạt động 5 năm tới của Hội cà phê Mường Ảng thể hiện trong Đại hội Hội cà phê Mường Ảng lần thứ nhất, diễn ra vào sáng ngày 14.11.2013, có rất nhiều nhiệm vụ được vạch ra một cách “đúng đường” cho người trồng cà phê Mường Ảng: Phải tạo ra sản phẩm chất lượng sạch, thân thiện với môi trường; nâng cao năng suất; xây dựng thương hiệu; Phát triển sản xuất cà phê theo tiêu chuẩn Việt Nam 4193: 2005; hay UTZ Certified (chứng chỉ toàn cầu về sản xuất sạch); theo bộ quy tắc 4C (cà phê sạch và bền vững); VietGap (tự nguyện thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam)...

 Đại hội Hội cà phê Mường Ảng lần thứ nhất với nhiều kỳ vọng của người trồng cà phê.

Muốn thực tế kì vọng lập “Thương hiệu mạnh”, “Thương hiệu uy tín” và hướng đến “Thương hiệu bền vững”, về phía người nông dân cần nghiêm chỉnh áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Ai đã đến tham quan 42 hộ dân ở thị trấn Đắk Hà - Kon Tum làm mô hình trồng cà phê sạch theo tiêu chuẩn của tổ chức quốc tế Flo (tổ chức quốc tế về thương mại công bằng) sẽ thấy hiệu quả to lớn và khả năng “né lỗ” của họ. 1 kg bán ra được hỗ trợ từ 200 - 400 đồng. Ngoài ra, mỗi kg cà phê xuất khẩu, nhà nhập khẩu phải đóng 9.000 đồng tiền phúc lợi đầu tư cho cộng đồng. Về tính an toàn ký gửi hàng vào doanh nghiệp, sản phẩm bán đều được tổ chức Flo kiểm soát và báo lại cho các hội viên.

Mới rồi ở Mường Ảng có 1.783 hộ sản xuất cà phê (chia làm 10 nhóm) ký hợp đồng 4C với Doanh nghiệp tư nhân cà phê Minh Tiến, trụ sở tại 32/178 Thái Hà - Đống Đa - Hà Nội. Giám đốc Chi nhánh cà phê Điện Biên Phạm Tuấn Đạt khẳng định: Thành viên kí hợp đồng 4C bán sản phẩm cho Minh Tiến sẽ được hỗ trợ 100 đồng/kg quả tươi; 300 đồng/kg cà phê trấu. Mừng thì dĩ nhiên là mừng, nhưng tất cả mới chỉ bắt đầu. Với quan điểm không để phải thay cây cà phê bằng cây trồng khác, xin lưu ý một thời Mường Ảng từng có phương thức “chuyển đổi cơ cấu cây trồng” với gần trăm héc ta cà phê bị đốn hạ, mà không thể tiếc thương, níu giữ...

http://www.baodienbienphu.info.vn/kinh-t%E1%BA%BF/th%C3%AAm-m%E1%BB%99t-m%C3%B9a-th%E1%BA%A5t-b%C3%A1t

http://www.baodienbienphu.info.vn/bannguyetsan?tid=179